Jarosław Kiliński: Kalendarium powstańcze 20.01.1919
20 stycznia 1919 roku w Poznaniu Naczelna Rada Ludowa, wobec zaostrzającej się sytuacji dyplomatycznej między Poznaniem a Berlinem, wydała zakaz przekazywania pieniędzy do banków znajdujących się poza terenem wyzwolonym przez powstańców. Zarządzenie to świadczyło o tym, że więzi gospodarcze z Niemcami, mimo walk, były do tej pory respektowane, zresztą dopiero 5 dni później wstrzymano kolejowy ruch towarowy, zrywając kolejne nici wiążące Wielkopolskę z państwem niemieckim.
Na froncie północnym oddziały porucznika Pawła Cymsa, wcielone do 1 Pułku Grenadierów Kujawskich i Szwadronu Nadgoplańskiego, uderzyły na wieś Brzoza koło Łabiszyna. Trzy kompanie zajęły Wzgórze Kozaka koło wsi i wyparły oddziały niemieckie z okolicy. W nocy, Niemcy wsparci artylerią pociągu pancernego zmusili Polaków do wycofania się w kierunku Nowej Wsi Wielkiej. W boju poległo 19 powstańców, w większości 18-19-letnich chłopców. Po skończonej bitwie, w lazarecie urządzonym w szkole podstawowej w Brzozie, Niemcy mieli zamordować dwóch rannych żołnierzy Armii Wielkopolskiej.
Na ilustracji zrekonstruowany w 2012 roku staraniem mieszkańców pomnik ku czci poległych na Wzgórzu Kozaka powstańców w Brzozie. Pierwszy pomnik stanął na grobach poległych w 1923 roku z inicjatywy hrabiny Marii Skórzewskiej. Nie przetrwał jednak niemieckiej okupacji, zburzony na początku lata 1940 roku.
